Onderwijs over psychische problematiek hard nodig

In een tijd waarin het mentaal welzijn van jongeren een nieuw dieptepunt heeft bereikt, is het belangrijk dat er met hen gesproken wordt over hun psychische gezondheid en over waar zij terechtkunnen als zij over psychische problematiek willen praten. Vanzelfsprekend is dat gesprek voor veel jongeren namelijk nog niet. Zij denken daardoor helaas nog steeds dat ze de enigen zijn die worstelen met angst, eenzaamheid, somberheid en andere psychische klachten, en houden dit daarom nog té vaak voor zich. Ook ervaren jongeren een hoge drempel om op zoek te gaan naar hulp, als ze dit wel nodig hebben. Met alle gevolgen van dien: het aantal jongeren met psychische klachten stijgt, en helaas ook het aantal zelfdodingen onder 20- tot 30-jarigen [1]. MIND en Diversion willen hier verandering in brengen, en wel met behulp van onder meer de MIND Young Academy.

In de 7 jaar dat MIND samen met de organisatie Diversion lessen verzorgt over psychische gezondheid, hebben jongeren die zelf ervaring hebben met psychische problemen, zogenaamde peer educators, met duizenden jongeren op scholen het lastige gesprek gevoerd over psychische gezondheid en hen, door zelf open te zijn over hun ervaringen met psychische klachten en problemen, gestimuleerd om zelf ook open(er) te zijn over waar zij mee worstelen. Of dit nu psychische klachten zijn en/of psychosociale klachten, zoals problemen in de relatie met hun ouders en met anderen, pesten of (seksueel) misbruik: door te luisteren naar het verhaal van de peer educators komen jongeren erachter dat meer mensen van hun leeftijd rondlopen met angsten, somberheid, eenzaamheid en andere psychische klachten. Hierdoor wordt het taboe doorbroken en wordt openheid over psychische problemen gestimuleerd.

MIND vindt het heel belangrijk om vol in te zetten op preventie van psychische problemen. Dit kan voorkómen dat jongeren (en anderen overigens ook) ernstige psychische stoornissen ontwikkelen en bijvoorbeeld op de lange wachtlijsten voor de ggz belanden. Denk aan het overgaan van somberheid in een depressie, stress in een burn-out en gedachten aan zelfdoding in een daadwerkelijke poging hiertoe. Door zelfstigma (“ik stel me aan, wat zullen mensen wel niet van me denken als ik het ze vertel” e.d.) en angst voor stigmatiserende opmerkingen van anderen houden nog teveel jongeren hun klachten voor zich. Dit terwijl openheid juist essentieel is in het voorkómen van (verergerde) psychische klachten en problemen. De algemene ervaring van jongeren is namelijk dat áls ze erover praten, ze vrijwel alleen maar steunende en positieve reacties van anderen krijgen. Vaak is er ook een vorm van herkenning, omdat degene met wie zij spreken zelf ook die ervaring(en) heeft of ook anderen kent met deze ervaringen.

En ook al is die herkenning er niet: anderen kunnen altijd meedenken over het zoeken naar meer informatie en hulp. Denk aan een bezoek aan de huisarts, een anoniem hulpgesprek via de chat met een professionele hulpverlener van MIND Korrelatie, of het zoeken naar meer informatie op internet over de klachten. Ook lotgenotengroepen, of groepen op een andere schaal op social media kunnen informatie, contacten en steun opleveren van mensen met dezelfde klachten. Het is daarbij wel belangrijk om in de gaten te houden dat groepen op social media soms ook averechts kunnen werken bij mensen met ernstige psychische klachten, zoals een eetstoornis of gedachten aan zelfdoding. Het is van belang dat er goed met jongeren gesproken wordt over veilig online gedrag, zodat ze weten welke online plekken en communities hen helpen en goed voor hen zijn, en welke niet.

De lessen van de MIND Young Academy worden gegeven op middelbare scholen en mbo’s. De MIND Young Academy richt zich op het voorkómen en vroegtijdig signaleren van psychische problemen bij jongeren, door het thema op een laagdrempelige manier bespreekbaar te maken en vooroordelen over psychische problemen op een persoonlijke manier te ontkrachten. Leerlingen krijgen handvatten geboden om actie te ondernemen bij psychische klachten, medeleerlingen in de klas te helpen en te weten waar zij eventuele hulp kunnen vinden binnen en buiten de onderwijsinstelling. Het programma heeft de volgende doelen:

• Het vergroten van (vroegtijdige) herkenning van psychische klachten, door onder meer het doorbreken van taboes en het wegnemen van vooroordelen (stigma’s) rondom psychische kwetsbaarheid;
• Het erkennen en bespreekbaar maken van psychische klachten;
• Het weten wat te doen bij psychische klachten (binnen de onderwijsinstelling) en indien nodig doorverwijzen naar passende hulp.

Binnen het lesprogramma spelen jonge ervaringsdeskundigen, de peer educators, die zelf (of in hun directe omgeving) te maken hebben gehad met psychische kwetsbaarheden een sleutelrol. Zij delen hun eigen ervaringen met de jongeren in de klas. Doordat deze rolmodellen zo open zijn over hun eigen ervaringen, laten ze de leerlingen zien dat het niet raar is om als jongere te worstelen met psychische klachten en dat ze zeker niet de enige zijn. In de woorden van een van onze peer educators: “Door ons verhaal te vertellen geven we andere jongeren zelfvertrouwen en het gevoel dat ze er niet alleen voor hoeven te staan. Dat opent deuren voor een persoonlijk gesprek”. 

De aanpak met de MIND Young Academy is succesvol gebleken, voor zowel scholen, leerlingen als peer educators zelf. Zo vertellen scholen ons dat de zorgcoördinator meer bezoeken heeft gehad van leerlingen na lessen van de MIND Young Academy. Docenten geven op hun beurt aan niet goed te hebben geweten hoe zij zelf dit gevoelige gesprek konden aangaan met hun klas, omdat zij de persoonlijke ervaring missen of omdat hun professionele relatie met de klas het moeilijk maakt(e) zich kwetsbaar op te stellen. Ze stellen het daarom op prijs dat de MIND Young Academy psychische problemen wél bespreekbaar maakt en het ijs breekt voor docenten, zodat zij zelf ook na afloop van de MIND Young Academy het gesprek kunnen voortzetten met hun leerlingen. Zo kunnen psychische klachten bij jongeren in een vroegtijdig stadium worden gesignaleerd en wordt erger voorkómen.

Voor de jonge ervaringsdeskundigen vervult hun bijbaan als peer educator ook een belangrijke functie: deze maatschappelijke bijbaan laat ze op een laagdrempelige manier (weer) deelnemen aan de maatschappij. Ten tijde en na het ervaren van psychische problematiek is het voor veel jongeren een grote stap om weer actief deel te nemen aan de samenleving en verplichtingen zoals een (bij)baan aan te gaan. Met hun bijbaan als peer educator is die eerste stap gezet. Het werk als peer educator helpt jongeren bovendien in hun herstelproces doordat ze in contact komen met andere jongeren die (ook) psychische problematiek hebben ervaren. Zo leren de peer educators van elkaar en vermindert de eenzaamheid die vaak bij psychische problematiek komt kijken.

Het Verwey-Jonker Instituut deed in 2019 onderzoek onder ruim 250 leerlingen, docenten en peer educators naar de lesmethode van de MIND Young Academy. Hieruit blijkt dat leerlingen zich na de gesprekken met de peer educators realiseren dat psychische problemen veel meer voorkomen dan ze dachten, ook onder jongeren. Een leerling vertelt: “Je ziet niet altijd direct aan iemand of hij of zij psychische problemen heeft. Zo was de peer educator een in mijn ogen relaxte jongen. Het kan dus iedereen overkomen.”
 
Bovendien laat het onderzoek zien dat de lessen ervoor zorgen dat leerlingen weten dat én waar er op en buiten school hulp is als ze last hebben van psychische klachten. Wat ook nog opvalt is dat het programma voor leerlingen de drempel richting het zoeken naar hulp verlaagt. Zo komen leerlingen na de les naar hun zorgcoördinator of mentor om hun verhaal te delen, en wordt er in klassen opener gesproken over kwetsbaarheden en/of zorgen vanuit leerlingen.
 
Een zorgcoördinator geeft aan: “We krijgen nu leerlingen met klachten in beeld van wie we nog geen weet hadden. En ook leerlingen die thuis een broertje, zusje of ouder hebben met problemen of een ziekte, gaan nu het gesprek aan.”

Dat het lesprogramma de drempel naar hulpverlening verlaagt is een belangrijk resultaat. Het programma heeft daarnaast door de ervaringsverhalen over ‘wat helpt’ een positief effect op de beeldvorming van jongeren over de zorg en wat er voor hen mogelijk is.

Vivianne Goedhart, senior adviseur psychische gezondheid bij Diversion: “Het onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut bevestigt dat onze aanpak werkt. Daarnaast stimuleert het ons om deze aanpak en lesmethode zo snel mogelijk landelijk verder te verspreiden. In mijn ogen ligt de sleutel van dit succes bij de inzet van peer educators. Dankzij hun ervaringsverhalen herkennen veel jongeren zich hierin, krijgen jongeren met problemen eerder de juiste handvatten en kunnen we voorkomen dat ze vroegtijdig uitvallen op school of dieper wegzakken.”

Sander Slootmaker, programmamanager van MIND Young, vult hierop aan: “MIND streeft ernaar om in 2040 de mentaal gezondste jeugd van de wereld te hebben. Het bespreekbaar maken van psychische gezondheid op iedere school past goed binnen deze ambitie. Wij willen dit een vast onderdeel maken van het curriculum in het voortgezet en middelbaar onderwijs, en liefst ook al in het basisonderwijs en in het hoger onderwijs. We zien dat de lessen van de peer educators écht iets doen voor de leerlingen: we merken dat het begrip voor en de openheid over psychische en psychosociale problematiek toeneemt. MIND en Diversion vinden het daarom belangrijk om zo snel mogelijk dit lesprogramma op alle scholen in Nederland aan te kunnen bieden.”

MIND heeft hierbij de hulp nodig van de politiek, het onderwijs en andere relevante organisaties en partners. Samen kunnen we ervoor zorgen dat alle jongeren dit belangrijke gesprek kunnen voeren, om zo een mentaal weerbare generatie te creëren. Door te (blijven) praten over psychische problemen en jongeren goede handvatten te geven om hun problemen onder woorden te brengen en aan te kaarten kunnen we voorkomen dat steeds meer mensen niet meer kunnen meekomen in de maatschappij. Iedereen moet kunnen meedoen, uiteraard op de door hen gewenste manier.
Meer informatie over de MIND Young Academy is te vinden op www.mindyoungacademy.nl. Meer informatie over de hulplijn MIND Korrelatie is te vinden via www.mindkorrelatie.nl.

[1] Bron: Commissie Actuele Nederlandse Suïcideregistratie (CANS)

Dit artikel is geschreven voor het tijdschrift van de LBBO (Landelijke Beroepsgroep Begeleiders Onderwijs)